Σύγχρονη γεωργία: Μπορούν τα συστήματα καλλιεργειών να περιορίσουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα;

Τέτοια οικοσυστήματα αποτελούν η αμειψισπορά, η συγκαλλιέργεια, η πολλαπλή καλλιέργεια, τα συστήματα αποκατάστασης γονιμότητας του εδάφους (αγρανάπαυση) και η αλληλοκαλυπτόμενη καλλιέργεια.

Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με άρθρο του επιστημονικού περιοδικού Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, αναφέρεται ότι έως σήμερα, η γεωργική κατεύθυνση και η γεωργική έρευνα προσανατολίζεται και εστιάζει στην αύξηση της παραγωγικότητας, με στόχο την κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών σίτισης του πληθυσμού και εξαρτάται σημαντικά από τη χρήση αγροχημικών για την προστασία των φυτών και τη χρήση λιπασμάτων για τη βέλτιστη ανάπτυξη τους . Η εντατικοποίηση αυτή της γεωργίας, έχει ως αποτέλεσμα να επιβαρύνει ολοένα και περισσότερο το οικοσύστημα και να εμφανίζονται σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα, όπως είναι η διάβρωση του εδάφους, η μόλυνση των υδάτων, η απώλεια βιοποικιλότητας κτλ.

Επισημαίνεται ότι η ποικιλομορφία των συστημάτων καλλιέργειας αποδίδει πολλαπλά πλεονεκτήματα τόσο σε επίπεδο γεωργικής παραγωγής, όσο και σε επίπεδο προστασίας του περιβάλλοντος.

Πλεονεκτήματα αειφορικών συστημάτων καλλιέργειας:

✔ Βελτίωση δομής και γονιμότητας του εδάφους

✔ Αποτελεσματικότερη αξιοποίηση των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους

✔ Καταπολέμηση ζιζανίων

✔ Καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών

✔Αύξηση των αποδόσεων

Ανάλυση συστημάτων

Ένα σύστημα παραγωγής ορίζεται ως το σύνολο των φυσικών πόρων και κοινωνικοοικομικών παραγόντων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Περιλαμβάνει τη διαχείριση των εισροών (νερό, λιπάσματα, εργασία, φυτοφάρμακα, ενέργεια), των βιολογικών διεργασιών (φωτοσύνθεση) και τη χρήση των εισροών με τη παράλληλη προστασία του εδάφους.

Ένα αγροτικό οικοσύστημα περιλαμβάνει τη χρησιμοποίηση τριών βασικών τεχνολογιών: τη μηχανική, τη βιολογική και τη χημική. Ωστόσο ένα αειφορικό αγροτικό οικοσύστημα εκτός από το να εξασφαλίζει τη μεγιστοποίηση της παραγωγικότητας, θα πρέπει να είναι περιβαλλοντικά υπεύθυνο, να διαχειρίζεται τους περιβαλλοντικούς πόρους με την μικρότερη δυνατή επιβάρυνση και να είναι κοινωνικά αποδεκτό.

Στα αειφορικά αγροτικά οικοσυστήματα μπορούν να ενταχθούν τα παρακάτω συστήματα καλλιεργειών:

Πολλαπλή καλλιέργεια

Στο ίδιο αγροτεμάχιο κατά τη διάρκεια ενός γεωργικού έτους εναλλάσσονται περισσότερες από μία καλλιέργειες. Το σύστημα αυτό το συναντάμε συχνά σε καλλιέργειες λαχανικών – κηπευτικών ως επίσπορες καλλιέργειες.

Συγκαλλιέργεια ή Πολυκαλλιέργεια

Το σύστημα περιλαμβάνει την καλλιέργεια διαφορετικών φυτών συγχρόνως στο ίδιο αγροτεμάχιο. Εφαρμόζεται κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες όπου οι γεωργοί το αναπτύσσουν σε μικρές εκτάσεις για λόγους αυτοσυντήρησης. Στην Ελλάδα, η συγκαλλιέργεια εφαρμόζεται σε χορτοδοτικές καλλιέργειες ψυχανθών και σιτηρών, όπως ο βίκος με το σιτάρι ή τη βρώμη και το καλαμπόκι με τη σόγια. Στα συστήματα πολυκαλλιέργειας τα μίγματα διαφορετικών ειδών έχει παρατηρηθεί ότι αναπτύσσεται διαειδικός ανταγωνισμός, ο οποίος οφείλεται σε μηχανισμούς παρόμοιους με αυτούς των μονοκαλλιεργειών.

Αμειψισπορά

Ως αμειψισπορά ορίζεται η συστηματική εναλλαγή καλλιεργειών στο ίδιο αγροτεμάχιο και ανάλογα με το χρόνο συμπλήρωσης ενός κύκλου αμειψισποράς διακρίνεται σε διετή, τριετή κλπ. Το αγροτεμάχιο μπορεί να χωριστεί σε διαφορετικά τμήματα και να καλλιεργηθεί με διαφορετικά φυτά, τα οποία εναλλάσσονται στα τμήματα του αγροτεμαχίου. Εναλλακτικά, σε όλη την εκμετάλλευση μπορεί να καλλιεργηθεί μία μόνο καλλιέργεια για μία περίοδο και την επόμενη περίοδο να εναλλάσσεται με διαφορετικό είδος καλλιέργειας.   

Στρατηγικές για μία αποτελεσματική εφαρμογή αμειψισποράς:

- Τα ψυχανθή δεσμεύουν το άζωτο της ατμόσφαιρας με αποτέλεσμα να εμπλουτίζουν το έδαφος με άζωτο για την επόμενη καλλιέργεια, η οποία θα έχει αυξημένες απαιτήσεις αζώτου (π.χ. καλαμπόκι).

- Εναλλαγή καλλιεργειών με μεγάλη βιομάζα ριζικού συστήματος με καλλιέργειες μικρής βιομάζας ριζικού συστήματος.

- Εναλλαγή καλλιεργειών με διαφορετικά ταξινομικά χαρακτηριστικά για αυξημένη αντοχή σε ασθένειες, εχθρούς και διαφορετικές απαιτήσεις θρεπτικών στοιχείων

- Εναλλαγή βαθύριζων καλλιεργειών με επιπολαιόριζες για την καλύτερη δομή του εδάφους.

- Εναλλαγή σκαλιστών φυτών (αραιά καλλιέργεια) με μη σκαλιστικά φυτά ( πυκνή καλλιέργεια) για  την καλύτερη καταπολέμηση των ζιζανίων.

Αλληλοκαλυπτόμενη καλλιέργεια

Στην αλληλοκαλυπτόμενη καλλιέργεια μπορούν να καλλιεργηθούν άνω των δύο φυτικών ειδών και να αλληλοκαλύπτοναι στο βιολογικό τους κύκλο, αλλά να διαφέρει ο χρόνος ωρίμανσης και συγκομιδής. Αύτη η εφαρμογή συστήματος μπορεί να μειώσει σημαντικά τον ανταγωνισμό μεταξύ των ειδών.

Συστήματα αποκατάστασης γονιμότητας του εδάφους

Στα συστήματα αποκατάστασης του εδάφους εντάσσονται τα φυτά κάλυψης και η αγρανάπαυση.

Φυτά κάλυψης

Tα φυτά κάλυψης προστατεύουν το ακαλλιέργητο έδαφος από την διάβρωση, βελτιώνουν τη γονιμότητα του εδάφους, ανταγωνίζονται την εμφάνιση ζιζανίων και μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φυτά εδαφοκάλυψης.

Αγρανάπαυση

Η αγρανάπαυση αποτελεί σύστημα κατά το οποίο ένα αγροτεμάχιο παραμένει ακαλλιέργητο για ένα ή περισσότερα χρόνια με στόχο τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους. Το σύστημα αγρανάπαυσης εφαρμόζεται από το παρελθόν σε ξηρές περιοχές (καλλιεργούμενη αγρανάπαυση)  ή σε υγρές περιοχές (ακαλλιέργητη αγρανάπαυση) για την προστασία των εδαφών.  

Είναι γνωστό, ότι η αγροτική πολιτική τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί προς την προώθηση τέτοιων συστημάτων καλλιέργειας και έχει αναπτύξει προγράμματα επιδοτήσεων, τα οποία αποσκοπούν στην υιοθέτηση αγροτικών οικοσυστημάτων από τους παραγωγούς για τον περιορισμό των μονοκαλλιεργειών και την προστασία του περιβάλλοντος.

Τα προγράμματα αυτά έχουν σχεδιαστεί, τόσο για να αμβλύνουν τον κίνδυνο παραγωγής για τους αγρότες και να ελαχιστοποιήσουν την αστάθεια παραγωγής , όσο και για να περιορίσουν τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προέχονται από τις γεωργικές δραστηριότητες.

Ωστόσο, τονίζεται ότι για την μετάβαση αυτή των καλλιεργειών και την υιοθέτηση νέων καλλιεργητικών πρακτικών, οι παραγωγοί χρειάζονται μια επιπλέον πολιτική και γεωπονική υποστήριξη, ικανή  να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις των συστημάτων καλλιέργειας. Οι απαραίτητες υποδομές σχετίζονται με την εκπαίδευση, την κατάλληλη επιστημονική και  γεωπονική υποστήριξη, την υποστήριξη νέων τεχνολογιών και πληροφορίων, τη διάθεση κατάλληλου μηχανολογικού εξοπλισμού, την έρευνα και ανάπτυξη της εφοδιαστικής αλυσίδας για τη διάθεση νέων αγροτικών εφοδίων προσαρμοσμένων στα νέα συστήματα καλλιεργειών.

Ο γεωργός καλείται να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του γεωργικού κλάδου ως τεχνολόγος, ώστε να γνωρίζει τις καλλιεργητικές πρακτικές που απαιτούνται για την καλλιέργεια του, αλλά και να λειτουργεί ως επιχειρηματίας, ώστε να συνδυάζει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τους συντελεστές παραγωγής, να διαχειρίζεται θέματα οικονομικής φύσεως και να ενημερώνεται για την επικαιρότητα και τις συνθήκες της αγοράς.

Τέλος επισημαίνεται, ότι ο αγρός θεωρείται ως ένας μεγάλος οργανισμός, που δομείται από βιοτικά και αβιοτικά στοιχεία και θα πρέπει να διαχειρίζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να εξασφαλίζεται η αειφορία του και η προστασία του περιβάλλοντος αλλά ταυτόχρονα να εξασφαλίζεται και η οικονομική ευημερία των παραγωγών.

blog.farmacon.gr

Βιβλιογραφία:

Moore, V. M., Peters, T., Schlautman, B., & Brummer, E. C. (2023). Toward plant breeding for multicrop systems. Proceedings of the National Academy of Sciences, 120(14), e2205792119.

Χρήστος Δόρδας (2009), Γενική Γεωργία, Σύγχρονη Παιδεία, Θεσσαλινίκη